Verder naar inhoud

Erfgoed is wat wij van onze fysieke leefomgeving de moeite waard vinden om door te geven aan latere generaties. Kort gezegd: monumenten maar ook stads- en dorpsgezichten en waardevolle landschappen. Een oud dorp als Zoetermeer telt vijftien rijksmonumenten (de Oude Kerk als belangrijkste) en ruim honderd gemeentelijke monumenten, grotendeels van voor 1940; de gemeente heeft vijf stadsgezichten beschermd. In de nieuwe stad, die vanaf 1968 is gebouwd, zijn nog geen monumenten aangewezen, maar wel één beschermd stadsgezicht – de Koepeltjesbuurt in Meerzicht. De gemeenteraad heeft daarom in 2018 aan het College van B&W gevraagd om een inventarisatie van waardevolle panden en ruimten van na de oorlog en voorstellen voor bescherming. 

Bedreiging van monumenten  

De zorg voor het Zoetermeerse erfgoed kwam goed op gang toen bij de plannen voor de nieuwe stad bleek dat veel oude elementen niet overeind zouden blijven. De Broekweg werd tot de Sniep gesloopt, de Voorweg raakte bekneld door Meerzicht, en aan de Zegwaartseweg is bij Palenstein op twee panden na alle bebouwing verdwenen. Met de Dorpsstraat zat men ook in de maag. In 1970 lag er een radicaal moderniseringsplan dat de sloop van alle panden behalve de twee grote kerken inhield. Zo ver is het niet gekomen. Nu is de grootste concentratie van monumenten te vinden in de Dorpsstraat en omgeving: Vlamingstraat, Leidsewallen, Delftsewallen en Eerste Stationsstraat.  

Bescherming van erfgoed  

De bescherming en verbetering van het (gebouwde) erfgoed ziet de gemeente als haar taak. Al in 1970 verscheen de eerste notitie over monumentenbeleid, in 1978 werden de eerste vijf gemeentelijke monumenten aangewezen. Er zijn ook veertien beschermde archeologische monumenten, maar die zijn niet altijd goed zichtbaar. Dat alles wordt geregeld door de Erfgoedverordening. Daarnaast worden monumentale bomen beschermd die vaak bij monumentale gebouwen staan, zoals de koningslinde uit 1855 bij Voorweg 178. Hoe leidt dat tot bescherming van het erfgoed? In de eerste plaats betekent de aanwijzing tot monument dat er alleen iets veranderd mag worden met vergunning van de gemeente. De Stadsbouwmeester ziet daar op toe en wordt daarbij ondersteund door een monumentendeskundige. De gemeente heeft als uitgangspunt dat het behoud van het monument en van alle bijbehorende onderdelen van dat monument (b.v. van het interieur) altijd de voorkeur heeft boven vernieuwing. In de Welstandsnota staan allerlei gedetailleerde eisen voor de verschillende delen van de stad. Als het om beschermde stadsgezichten gaat worden in bestemmingsplannen precieze eisen vastgelegd voor alle nieuwbouw, niet alleen voor monumenten. De gemeente heeft ook ‘beeldkwaliteitsplannen’ gemaakt voor belangrijke stukken stad, zoals de Dorpsstraat, de Voorweg en de Zegwaartseweg.  

Rijksmonument 'Op Doortocht' aan de Dorpsstraat 8, onveranderd in 100 jaar
Rijksmonument ‘Op Doortocht’ aan de Dorpsstraat 8, onveranderd in 100 jaar (foto: coll. HGOS)

Informeren en restaureren  

Maar er wordt meer gedaan. Overal in de stad staan ANWB-bordjes met informatie over monumenten, en er staan twintig grote informatieborden op bijzondere plekken, zoals de Pilatusdam. Op de website www.geheugenvanzoetermeer.nl staan alle monumenten beschreven en staat veel informatie over de geschiedenis van Zoetermeer. Van alle stadsdelen is een zogenaamde cultuurhistorische analyse gemaakt in de serie ‘De Gave Stad’. Op de Open Monumentendag gaan elk jaar minstens tien oudere of jongere monumenten open voor bezoekers. Er is een bescheiden subsidie voor verbetering van gemeentelijke monumenten. Maar belangrijker nog is dat tal van gebouwen die korter of langer in deplorabele toestand verkeerden, zijn gerestaureerd of herbouwd, al dan niet in combinatie met nieuwbouw. Mooie voorbeelden zijn de Korenmolen De Hoop (Eerste Stationsstraat), Hofstede Meerzigt (Voorweg) en herenhuis Dorpsstraat 95. Drie monumenten aan de Zegwaartseweg zijn na sloop gereconstrueerd. Particulieren en bedrijven spaarden kosten noch moeite om deze monumenten in ere te herstellen. 

Meer informatie:

Boeken en tijdschriften

  • Gemeente Zoetermeer (2013), Het Zoetermeerse erfgoed; de resultaten van veertig jaar beleid. Gemeente Zoetermeer. 
  • Van Zeijl, T. (Ton) (Samenst.). Koopmans, B. (Botine) & Doorn, A. (Annette) (Reds.) De Gave Stad; Zoetermeer, 40 jaar lef en ambitie in architectuur. (2004). Art Ned Publishing.

Websites

Zie voor informatie over de ontstaansgeschiedenis van de stedenbouw en architectuur in Zoetermeer per wijk , het project ‘De Gave Stad’ .